top of page

JOSHUA NI TIH DIN: KOHHRAN LEH SCEINCE




Thuhma

Joshua Ni tih din hi Kristiante tana thilthleng pawimawh tak, Pathian thiltih mak 'miracle' a ni a. Naturalism leh materialism deuhte chuan an pawm thei miah lovang. A chhan bulpui ber pawh natural law universality hi a kalh avang a ni a. Natural law kalha thil thleng hi anni tarmit atang chuan han pawm dam pawh a har hle ang. Mahse keini Kristiante tan chuan mass leh matter, space leh time hi derivative an nih zawk avangin Pathian law lam hi a kalh lo a ni tiin kan ngaihtuah thei ang. Tin, Joshua Ni tih din chungchang hi kum 2017 khan physics lam atanga thlirna ka lo ziak ve tawh a. Tunah chuan tlemin Physics lo lam deuh han hrut dawn chhin teh ang.


Kohhran leh Science

Johsua Ni tih din leh Science hrim hrim hian chanchan ngaihnawm tak an nei a. Science leh Kohhran inmillohna ang zawnga han chhui hian a ngaihnawm thei viau a. Mahse a hun laia Theology kal pui dan tradition avanga heti ang buaina thleng a ni tih zawnga han chhui pawhin a awmzia viau tho mai. Thiamna leh finna zirna zawng zawng kha Kohhran ta a ni vek mai a. Zirna leh research tihna zawng zawng kha Kohhran avanga lo awm a ni kan ti thei ang. A hnu lamah pawh Kohhran hnuaia research ti lo pawhin Kohhran Funding hmang thoin thil an zirbing a. Tin, Jesuit kan tih mai, puithiam, Kohhran zirtirnaah leh Natural philosophy lamah mithiam ni kawpte kha kum 1540 khan an lo din daih tawh a ni. Chuvangin thiamna leh finna hrim hrim hi Kohhran kalphung nena inmil lo leh inpersan lutuk anga ngaihna hi a dik ber thei lo a ni. Sawi tur a tam a. Duh tawk rih phawt ang, heti lam chu.


Kohhran pawm dan leh buaina

A hmaa Ptolemy Geocentric Model kha Kohhranin kan pawm dan a ni. Kum 150 AD khan Claudius Ptolemy khan Aristoltle-te ngaihdan zulzuiin Khawvel hi Universe laiah a awm a. Ni leh thla leh Arsite hian a hel a ni a ti a. Chu chu Kohhranin a pawm dan a ni. Kohhran hian hei hi a tawngpawng pawm tawp bik lo a. Pawm (subscribe) chhan a nei a. A pawm chhan chu: Bible thute nen a inmil anga an ngaih avang a ni.


Kum 1543 khan Poland rama Kohhran puithiam, astronomer Nicolas Copernicus khan Ni hi khawvelin a hel zawk a ni tih a hmuchhuak a. Chu chu heliocentric theory an ti a. A lehkhabu, De revolutionibus orbium coelestium (On the Revolutions of the Celestial Spheres) tih chu a thih hma lawkin a publish a. Galileo-an a Telescope hmanga vansang lam a han zir chian khan Copernicus-a theory, heliocentrism an tih bawk hi a dik a ni tih a hmu chhuak ve leh ta a. Lehkhabu chhah lo te a publish a. A lehkhabu hming chu Sidereus Nuncius (The Starry Messenger) tih a ni a. Mahse a hmaa kan sawi ang khian Bible a kalh avangin Kohhran lam atangin harsatna namenlo a tawk chho ta mawlh mawlh mai.


Sawi tawh angin a bulpui ber chu Bible-ah hian Ni hi che zawk anga tarlanna a awm avang a ni a. Tin, Joshua Ni tih din te pawh Geocentrism hmanga an hrilhfiah avang a ni a. Bible chang tam tak nena inmillo (inconsistent) tur kha a buaithlakna lai a ni ta ber a nih chu. Heliocentrism-ah chuan Ni khi Khawvel hian a hel zawk miau avangin Bible thua 'sun rise' leh 'sun set' tih ringawt mai pawh hi a buai chho ta vek mai a ni.


Buaina thuk zawk chu

A hun lai hian Bible Theologian-te hian Literal interpretation an ti nasa. Chu chu buaina pakhat a ni phawt a. A dang lehah chuan phenomenological interpretation pawh a tulna laiah chuan an hmang tho thin a mahse a hmasa aia buaina thuk zawk an nei ta niin a lang.


(a) Galileo-a hian heliocentrism hi a dik e a tih hian Bible passage tam tak amahin interpretation a siam ve tihna a ni a. Bible thu mahnia lo hrilhfiah ve ngawt kha thil thiang lo ang a ni a. Reformation period a lo ni ve leh kher kher bawk nen. Thil kha a khawlhkham em em a ni. Galileo-a kha a serious khawp mai a. Amah pawh kha Miracle ringtu ve tho niin an sawi thin a. A thenlaiah chuan a kal thui viau a. Joshua Ni tih din pawh hi Khawvel a ding anga kan ngaih a Niin a hel chuan kan hrilhfiah thei lo ang. A dik lo a ni te a han ti a. Sam lehkhabua Khawvel che lo anga sawina te chu metaphorical takin a sawina a ni ang te a ti a. A thenah lah Khawvel hi sakhat a ni a, engah nge a chet teh lul ang tih zawng ten a hrilhfiah thul (hei hi kan hrethiam em aw... mitthi hian a taksa a ti che thei lo, chuti anga khawvel che lo a sawina a ni. Ka taksa kan tiche anga khawvel tih chet sawina a ni. Khawvel hi a che lo a, Ni a helna lama chet hi chu chet dan dang tihna a nih chu.). Mahse a tan a hautak tulh tulh zel mai si a.


(b) A dawt lehah chuan a hun laia Theologian-te khan Theologian ni ve lote ngaihdan an pawm thei mai thin lo a. Kha kha an buaina tipuiluntu pakhat a ni bawk a ni. Kohhran University ropui tak Collegium Romanum pawh kha Galelio-a khan a va tlawh ngei a. Kohhran puithiam astronomer-te kha phal takin leh inpe takin a Telescope hmangin experiment-te kha a tihpui a. Kohhran puithiam astronomer Christoph Grienberger phei chuan Heliocentrism kha a awih hman hial a. Mahse atan Galileo-a ngaihdan tantu lamah a awm a rem lo. Galileo kha a lungawi lo em em a. Phal tak leh phur taka heliocentric theory, a telescope hmanga han zirtir a tum khan kohhran puithiam astronomer khan an uksak tha lo a. A rilru kha a na em em a. Johnnes Kepler-a, Lutheran puithiam, Astronomy thiam em em Germany lam ami kha lehkha a va thawn hial a.


‘My dear Kepler, I wish that we might laugh at the remarkable stupidity of the common herd. What do you have to say about the principal philosophers of this academy who are filled with the stubbornness of an asp and do not want to look at either the planets, the moon or the telescope, even though I have freely and deliberately offered them the opportunity a thousand times? Truly, just as the asp stops its ears, so do these philosophers shut their eyes to the light of truth’ tiin a vuivana a han hrilh ve nasa a ni.


Titawp ang

A sei ta viau mai. Ka sawi tum tak pakhat chu Science thiam nih leh Pathian ringtu nih hi a inmil a ni tih hi a ni. Kohhran pawhin thiamna leh finna hrim hrim hi a hnualsuat ngai lo a. Tihmasawntu leh bul tantu pawimawh tak a nihna te hi hre thar leh ila a tha awm e. Chuti ang zelin thurhiltute pawhin kan thusawina lamahte Science lam hawi kan sawi dawn chuan inbuatsaih tha ila. Tun hnaiah pawh thuhriltu lar tak pakhat chuan Ni hi ding reng, che sawn lo, awmhmun ngaia awm reng angin a sawi mauh mai a. Zirlai naupang thenkhaten ka hriat dan nen a inang lo tiin ka hnenah an hriat dan a dik leh dik loh an lo finfiah ve nual a. An beng a tikhup hman viau a ni. Ni hi a che a ni. Milky Way Galaxy lai tak hi a hel ve a. Second khatah Km 230 laia chakin a thlawk a ni. A thlawhna apiangah khawvel leh planet dangte hian an va hel zel tihna a nih ber mai chu. A sei ta hle mai. Engpawhnise, Science thiam nih leh ringtu nih hi thil inhmeh tak a ni tih hi I pawm zel ang u.



65 views0 comments

Recent Posts

See All

Dam ṭha lai covid vei angin an min sawi maw?

RAT vang hian false positive nge tam false negative? Tunah hian mi 374269 vel India ramah covid postive ang kan ni ta a. Heihi a dik angin kan la ang a. Chuan heihi kan analyse ang a. A dik zawk kan t

bottom of page