Article pianhmang:
Sawihawnna: UPSC leh mizote
Pakhatna: MCS nih tum tel loh ngam a ngai
Pahnihna: Kan sawrkarin enge a tih theih
Pathumna: Tribal Quota chungchangah
Tlipna
UPSC kan in ziak tling hlei thei ta lo hi chhan pakhat pawimawh tak a awm. Chu chu kan khawtlang hian kan MPSC officers, a bikin MCS-te hi a ngaisang lutuk a ni. An ngaihsan awm loh tihna lam a ni lo a, an ngaihsan awm lutuk, mahse hei hi Mizote tana hna sang ber anga ngaihna hi kan rilruah a lian em a ni. Amaherawhchu hetah hian thil pakhat pawimawh tak awm chu, kan nu leh pa, kan chhungkua te hi an ni. An ni hian an fate/ tute Mizoram awm theih dan ringawt hi an thil ngaih pawimawh ber alo ni ve leh a, chumi piah lamah Mizo tawh hrim hrim hi chuan, a tlangpui thuin, kan ram lama awm hi kan lo thlahlel ve tho zawk nen, chhungte chhuanlamin, helama han awm mai duhna rilru siam a tih awl phah hle ta thin a.
Kan chhungte duhthusam pawh tih tawh mah nak a laiin, kan sawrkar hian a theih tawkin kan MCS officers te hi a lo duhsakin, a lo duat ve leh hle bawk si zawng zawng nen hian, ‘IAS aspirant’ tan pawh hian, MCS pa chal han nih chiah hi chuan IAS hi chu an rilru atang hian thai bo leh lo thei lo dinhmunah a awm ve leh mai ta thin. Ni e, IAS tling ngei tura beisei, MCS ni ta zawk te han kawm hian, a dik a, UPSC kum 2-3 han hlawhchham hnu chuan a huphurhawm tawh ve thin bawk a, piah lamah UPSC exam hi khawvela exam har ber pawl a lo ni hrim hrim zawng zawng nen, zuam sual a hlauhawm ve bawk a ni.
Eng a pawh chu ni se, Mizote kan tlin a, central officer kan awm thluah a pawimawh em em si. Coaching kal hrim hi chu kan tam narawh e, mahse Delhi tlang tlat duh vang hrim hrim a awm te pawh kan bang loa, chu tih lai chuan tum tak tak chu an awm ngei tih pawh kan hre theuh tho awm e. Hetiang dinhmuna kan din takah chuan enge tih tha ber ang tih kan ngaihtuah chuan heng te hi a ngaihtuah theih awm e.
Pakhatnaah chuan, kan ‘IAS aspirant’ te hian MPSC exam pek loh ngam a ngai. A chhan chu kan unau-te IAS tum rum rut MCS tlin a, exam ka pe leh mai ang ti te en hian, tlin tawh chuan a buaithlakna chen a awm tlat, UPSC lam chu an bei leh ngai ta meuh lo. Ni e, ‘Risk’ chu a sang khawp mai, tlin pawh tling ngei ngei loh theihna lai te pawh a awm. Mahse chutianga beih chuan, kum engemaw zat chu a hlawhchham ngei ang, kum 5 aia tam pawh a ni thei, mahse a bei fat fat chuan a tling ngei ang le. Hemi awmzia chu ‘Point of No Return’ (PNR) ang hi mimal takin kan rilruah nghet takin kan siam a ngai tihna ni. Chumi awmzia chu let leh thei kan ni tawh lo, leh leh chuan a hlauhawm ni mai lo vin, a theih tawh loh a ni. Hmanlai Chinese general Xiang Yu pawn hemi ‘tactic’ chiah hi a lo hmang tawh a. Lal ram ropui ‘Qin Dynasty’ an beih dawnin, Qin ram an thleng tih chuan a sipaite hriat lohin an lawng zawng zawng a hal vek a, sipaite chuan thih bak kawng dang a awm tawh lo tih hriain, tha tawp a tangin an bei ta a, an chak ta reng a ni. Kan unaute, IAS nih in tum chuan PNR hman hi thil tih mak mawh a ni.
Chhan pakhat leh chu a tawp khawk ah chuan TIH HNEM bak hi hlawhtlinna thuruk a awm lo, mi thiamte chuan khawvela ber ni khawpa thiam tur chuan darkar 10,000 hman a tul a ni tih an chian tawh, chuti zat chu inzirna hun atan kan hman chuan kan tling em em ang.
Pahnihnaah chuan, kan sawrkar hian tan laiin, puih theih dan kawng a ruahman a ngai. A chunga kan sawi ang khi an awm ngei turah lo beisei ta ila. An ni ang em em ni thei si lo dinhmuna dingte, chhungkaw harsatna vang emaw, enge maw dan theih thlawt loh vang a MCS nih phawt mai ngai, IAS nih chu tum ve tlat dinhmuna ding ang tan, ‘provision’ a siam a ngai a ni. Chutiang mi tan chuan a MCS hna ah pawh ‘relax’ deuh mai se, IAS a tlinna tur a nih phawt chuan, coaching center te nen pawh ‘tie-up’ te siam tum se, online course leh zirna material te neih sak tum bawk se, tih theih dan dang pawh a awm ang. A hmingah ‘MCS-IAS program’ tih te pawh lo ni ta se, chumi a MCS in ziak lut ho erawh chuan, test leh assignment te mumal taka neiin, regular takin an progress report submit ve reng thung se. Chuan duhleh sawrkarin kum limit te pawh siam mai se, entirnan kum 5 chhung hemi program ah hian a awm theih tih ten emaw, mahse an performance a zirin kum an awm theih zat te siam ni se. Hetiang chiah chiah lo deuh, a aia tha te pawh a awm thei ngei ang, mahse sawi angin a thupuiah chuan chutiang MCS officer chu, kan sawrkar ber chuan IAS ni chhunzawm turin a fuih a ngai a ni.
Chutiang ti hlawhtling tur chuan kan sawrkar tih tur pawimawh hmasa chu MCS hi fa hmingkoh anga nei tawh loin IAS hi a dah pawimawh hlur zawk a ngai phawt mai. A ni reng sa a lawm chu a ti ngei ang, mahse tih lan na a tam deuh a ngai a, a sawi a sawi zawng ringawt lamah te pawh sawi tam a ngai hle mai.
Pathumnaah chuan, Tribal Quota kan rilruin kan theihnghilh a ngai. Kan rilru put dan hi ava pawimawh em. Kan hriat sual loh chuan General seat hian Mizo pakhat chiah kan la tling a, bak zawng chu Quota hmangin a ni. Rilrua Quota in nghah nghal nasat lutuk hian, tum a ti hniam nghal tlat mai a, rilru chuan General seat hauh a tum run ve tlat tur a ni. Chutia sawi reng lai chuan Quota chungchang hi in in hrilh ru zeuh tho ta ila. Scheduled Tribe quota hi 7.5% a awm a, hei hi chance tha lutuk a nia, ST zingah chuan a changkang ber pawl kan nihna hi helamah pawh hian kan duh chuan kan ti lang thei ngei a ni. Hemi sawi lai reng hian, kan thiante pawh kan thlak a ngai ni, Delhi tlang vela tla tan chuan coaching center a, General candidate vai zinga hlir tlat tur a ni, in pawh luah pui mai tur, a chhan chu kan thian kawm te ang hi keimahni pawh kan lo ni ve ta mai thin, chuvang chuan an ei ang ei a, an titi ang ti ti phak ve mai kha a va tha em. Han in en letin han chhut kual mah te keimah ni ang level zel te nen a ni kan in kawm ni, chuvang chuan nagmah ai thiam kawm phet i tum chuan engemaw chen hnuah chuan anmahni ang i nih em loh pawn i hnaih ve viau tho ang.
Hemi bakah keini Mizo te rilrua thlak pawimawh em em chu, entertainment a kan buai chu sawi ngai lo ni ta se, HSLC result vel mai mai (vel mai mai hi sawi uar nana hman luih a ni) ah kan buaiin kan ngai pawimawh lutuk a. HSLC-a ti tha deuh, college lama ti tha silo ai chuan, HSLC ti chhia, degree tha deuha zo zawk a, hna tha deuh hmu ta zawkte hi an hlu zawk a ni. Sikul tha kan tehna tur dik tak chu HSLC result ni loin, IAS engzat nge an siam chhuah tawh tih te hi ni thei zawk se a va duhawm em.
A tlipnaah chuan, ni e, a sawi/ ziah hi chu a awl viau a ni. A tih a tih laia hi a khirh em mai pawh a. Mahse kan ram nghah fakte in nih tlat si avangin kan ‘IAS aspirant-te’ khawngaihin in puan ven te sawi chhingin tang thar lehzual teh u 🙂